Dispne (nefes darlığı) tanım ve tipleri : Dispne veya solunum rahatsızlığı, akciğer hastalığı olan milyonlarca hastayı etkileyen yaygın bir semptomdur ve akciğer hastalığı, miyokardiyal iskemi veya işlev bozukluğu, anemi, nöromüsküler bozukluklar, obezite veya dekondisyonun birincil belirtisi olabilir. Dispne, yoğunluk olarak değişen niteliksel olarak farklı duyumlardan oluşan öznel bir solunum rahatsızlığı deneyimini karakterize etmek için kullanılan bir terimdir.
Nefes Darlığı Çeşitleri :
- Ortopne: Hastanın yatar durumda nefes darlığının ortaya çıkması veya şiddetlenmesidir.
- Paroksismal Noktürnal Dispne (PND) : Hastanın uyurken hava açlığı ile uyanarak oturup veya ayağa kalkarak rahatlamaya çalışmasıdır.
- Platipne: Hastanın oturduğunda veya ayağa kalktığında artan ve yatar durumda azalan nefes darlığıdır.
- Trepopne: Hastanın sağına veya soluna yatışlarında ortaya çıkan nefes darlığıdır. •İnspiratuvar
- Ekspiratuar Dispne: Hastanın alt hava yollarındaki bir patolojiye bağlı nefes verirken nefes darlığı hissetmesidir. Astım ve kronik obstruktif akciğer hastalığı’nda (KOAH) görülen dispne bu niteliktedir.
- Ekspiryum uzamıştır, solunum güç ve hışıltılı olabilir. Bazı vakalarda inspiratuvar ve ekspiratuvar dispne beraberdir.
- Efor Dispnesi: Hastanın hareket halindeyken nefes darlığı hissetmesi ve istirahatte düzelmesidir.
- İstirahat Dispnesi: Hastanın dinlenme durumundayken bile nefes darlığı hissetmesidir.
Hipoksi ile hipoksemi
Hipoksemi arteryel kanda O2 'nin yetersiz miktarda olmasıdır. (Pa O2 <80 mmHg). Hipoksi oksijen miktarının dokuda azalmasıdır ve hipoksemiye ikincil olabileceği gibi hipoksemi olmadan da gelişebilir.
Hiperkapni Arteriyel parsiyel karbondioksit basıncının(PaCO2) yükselmesi olarak tanımlanır. PaCO2; Karbondioksit üretim hızı ile doğru orantılı ve akciğer tarafından karbondioksit eliminasyon hızı ile ters orantılıdır. Alveolar ventilasyon sırasıyla dakika ventilasyonu ve ölü boşluğun tidal hacme oranı ile belirlenir. Artan ölü boşluk ve azaltılmış dakika ventilasyonu,hiperkapninin yaygın nedenleridir. Buna karşılık,bir hastanın sınırlı pulmoner rezervi veya mekanik ventilatörle sabit ventilasyonu olmadıkça,artan karbondioksit üretimi nadiren klinik olarak önemli hiperkapni ile sonuçlanır.
Solunum sıkıntısı olan hastada dakikada alveolar ventilasyon nasıl hesaplanır ?
Dakikadaki alveolar ventilasyon (Va),alveolar volümün (Ta) solunum hızı ile (R) çarpımına eşittir.
Va=Ta x R = (Vt-Td)x R Ta (alveolar volüm) ise tidal volümden ölü boşluk volümünün çıkarılması ile bulunur.
Ta(alveolar volüm )=Vt (tidal volüm )- TD (ölü boşluk)
Solunum sıkıntısı ile gelen hastada hiperkapni nedenleri
- Baskılanmış solunum merkezi
- yapısal SSS hastalığı:Beyin sapı lezyonları
- Solunum merkezinin ilaçlarla baskılanması: Opioidler, sedatifler, anestezikler
- Endojen toksinler:Tetanoz
- Göğüs kafesi bozuklukları
- Kifoskolyoz
- Morbid obezite
- Nöromusküler bozukluk
- Nöromüsküler hastalık:Myastenia gravis,Gullian-Barre sendromu
- Nöromüsküler toksin:Organosfosfat zehirlenmesi,botulizm
- Artmış ölü boşluk ile ilişkili intrinsik akciğer hastalığı
- Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı
- Üst hava yolu tıkanıklığı
Hipoksemin klinik özellikleri Doku hipoksisinin SSS bulguları arasında ajitasyon, baş ağrısı, somnolans, koma ve nöbetler yer alır. Takipne ve hiperventilasyon sıklıkla görülse de PaO2< 20 mmHg olduğunda solunum merkezinin santral baskılanması vardır. Arteriyal oksijenizasyon doygunluğunun azalmasıyla ilişkili kan veya doku renk değişikliği olan siyanoz, hipokseminin duyarlı veya spesifik bir göstergesi değildir. Kronik kompansatuar mekanizması olan hastalar polisitemi veya postürde değişiklikler gösterebilir (örn. pulmoner kaşeksi ).
Hipokseminin patofizyolojisi Hipoksemi beş ayrı mekanizmanın herhangi bir kombinasyonuyla oluşur.
- Hipoventilasyon
- Sağdan Sola Şant
- Ventilasyon-Perfüzyon(V/Q) Uygunsuzluğu
- Difüzyon Bozukluğu
- Solunan Oksijen Düşüklüğü
Muayenedeki hangi bulgular solunum sıkıntısı olduğunu düşündürür ?
- Solunum çabasını sürdürememe
- İnterkostal çekilmeler
- Solunuma yardımcı kasların katılması
- Kısa,parçalı konuşma
- Sırtüstü yatamama
- Çok terleme
- Ajitasyon
- Siyanoz
- Anormal solunum sesleri .
Nefes darlığının sürelere göre nedenleri :
- Akut nefes darlığının nedenleri :
2.Solunum sistemi : Bronkospazm Pulmoner emboli Pnömotoraks Pulmoner enfeksiyon - bronşit, pnömoni Üst hava yolu tıkanıklığı - aspirasyon, anafilaksi
- Kronik nefes darlığının en yaygın beş nedeni şunlardır:
Acil serviste nefes darlığının en yaygın nedenleri nelerdir?
Tıkayıcı hava yolu hastalığı:astım,kronik obstriktif akciğer hastalığı
Dekompanse kalp yetmezliği/kardiyojenik pulmoner ödem
İskemik kalp hastalığı:unstabil anjina ve miyokardiyal infarktus
Pnömoni
Psikojenik
DiSPNE YE YAKLAŞIM
Dispne rahat nefes alamama algısıdır. Acil hekimi, hayatı tehdit eden potansiyel hastalıklar için uygun başlangıç tedavisini hastaya sağlarken aynı zamanda ayırıcı tanılar üzerinde düşünmelidir.
Akut dispneik hastanın yönetiminde primer odak ABC stabilizasyonu olmalıdır daha sonra klinik inceleme ve tedavi aşamasına geçilmelidir.
Hayatı Tehdit Eden ve Acil Tıpta En Sık Görülen Dispne Nedenleri
Anjioödem- Anafilaksi
- Faringeal veya derin boyun enfeksiyonları
- Yabancı cisim
- Kaburga kırıkları
- Yelken göğüs
- KOAH alevlenmesi
- Astım alevlenmesi
- Pulmoner emboli
- Pnömotoraks
- ARDS
- Pulmoner yaralanma
- Hemoraji
- AKS
- Akut dekompanse kalp yetmezliği
- Ani pulmoner ödem
- Yüksek outputlu kalp yetmezliği
- Kardiyomyopati
- Kardiyak tamponad
- İnme
- Nöromuskuler hastalık
- Organofosfat, salisilat, CO intoksikasyonu
- Diyabetik ketoasidoz
- Sepsis
- Anemi
- Hiperventilasyon
- anksiyete
- Obezite
Dispneyi tetikleyici spesifik faktörler için anamnez:
- Soğuğa veya allerjene maruziyet astım atağını tetikleyebilir.
- Yemek yedikten sonra portaya çıkan dispne allerjik reaksiyona işaret edebilir.
- Yeni başlayan prodüktif öksürük, pulmoner enfeksiyona işaret olabilir.
- Yakın zamanda geçirilmiş operasyon veya immobilizasyon pulmoner embolizm riskini arttırmıştır.
- Travma maruziyeti pnömotoraksa veya pulmoner yaralanmaya neden olmuş olabilir.
- Dispnenin yeni başlangıçlı olup olmadığı belirlenmelidir.
- Dispnenin ani mi yoksa aşamalı olarak mı ortaya çıktığı sorgulanmalıdır.
- Dispnenin şiddeti sorgulanmalıdır.
- Göğüs ağrısının eşlik edip etmeği sorgulanmalıdır. (AKS, pnömotoraks, PE)
- Travma öyküsü sorgulanmalıdır.
- Ateş varlığı enfeksiyon, hipersensitivite pnömonisi, aspirasyon pnömonisi veya zehirlenmeyle ilişkili olabilir.
- Öksürük ve balgam varlığı sorgulanmalıdır.
- Hastanın kullandığı ilaçlar, sigara ve uyuşturucu kullanımı sorgulanmalıdır.
FİZİK MUAYENE
- Olası solunum arrestine işaret eden bulgular:
- Deprese mental durum
- Solunum çabasını sürdürmede yetersizlik
- Siyanoz
- Olası solunumsal distrese işaret eden bulgular:
- Retraksiyonlar ve aksesuar kasların kullanımı
- Kısa, kesik kesik konuşma
- Sırtüstü yatmada güçlük çekme
- Ajitasyon veya diğer mental durum değişikliği
- Terleme
Solunum sıkıntısı ile gelen hastada sorgulamamız gerekenler nelerdir?
- Öksürük
- Plöritik ağrı
- Son bir hafta içinde travma veya kırık öyküsü
- Göğüs travması öyküsü (künt veya delici), göğüs ağrısı
- Ateşe veya dumana maruz kalma
- Transfüzyon öyküsü, transfüzyon sırasında veya kısa bir süre sonra dispne
- Soluma maruziyeti geçmişi (örneğin, klor gazı)
- Göğüs cerrahisi (örneğin, kardiyopulmoner baypas sonrası) veya diğer büyük cerrahi
- Ameliyat öyküsü, intraoperatif ventilasyon, intraoperatif transfüzyon
- İlaçlar (kemoterapötik ajanlar, amiodaron, radyasyon)
Acil serviste nefes darlığının yaşamı tehdit eden nedenleri nelerdir?
- AKS
- Akut Kalp Yetmezliği
- Aritmi
- Perikardiyal Tamponad
- Pulmoner Emboli
- Pnömoni veya Diğer Enfeksiyon
- KOAH Alevlenmesi
- Astım
- Anjioödem ve Anaflaksi
- Zehirlenme (Örneğin: CO)
- Travma (Örneğin: Pnömotoraks, Hemotoraks)
- Psikojenik
- Yağ embolisi
- Üst hava yolu tıkanıklığı (yabancı cisim)
- Nöromüsküler güçsüzlük(miyastenia graves, botulizm, guillain-barre)
Acil serviste solunum sıkıntısı ile gelen hastalarda hangi laboratuvar testleri ve görüntüleme yöntemlerini kullanırız?
- Cbc
- biyokimya
- Kardiyak markerlar
- Kan gazı
- Pa ac grafisi
- Thorax bt
- Sft yapılabiliyorsa
- Ekg
Solunum sıkıntısiyla gelen hastada ayirici tani olarak neler dusunmeliyim?
- Üst solunum yolu nedenleri Trakeal yabancı cisimler Anjiyoödem Anaflaksi Farinks ve boyun enfeksiyonları Hava yolu travması
- Akciğer nedenleri Pulmoner emboli KOAH Astım Pnömotoraks Pnömoni Bronşit Pulmoner ödem Göğüs travması
- Kardiyak nedenler Akut koroner sendrom Akut dekompanse kalp yetmezliği Kalp yetmezliği Kardiyomiyopati Kardiyak aritmi Valvüler disfonksiyon Kardiyak tamponad
- Toksik ve metabolik nedenler Zehirlenme Metabolik asidoz Sepsis Anemi
Çeşitli nedenler Akciğer kanseri Plevral efüzyon Assit Hamilelik Masif obezite Hiperventilasyon ve anksiyete
