Kompartman sendromu, ekstremitenin sıkı fasiyal kompartmanlarında kanama ve yumuşak doku şişmesinden kaynaklanan ortopedik bir acil durumdur . Bu, cerrahi olarak dekomprese edilmediği sürece kas iskemisine ve nörovasküler tehlikeye neden olabilir. En sık görülen bölgeler alt bacak (tibial kırık) ve koldur (suprakondiler kırık).
Kompartman Sendromuna Yol Açabilecek Yaralanmalar İçsel Yaralanmalar
• Genellikle genç erkeklerde yüksek enerjili kırık (açık kırıklar kapalı kırıklara göre daha fazla risk altındadır)
• Çocukluk çağı humerus suprakondiler kırığı
• Çocukluk çağındaki her iki kemik önkol kırıkları
• Vasküler yaralanma ile ilişkili üst ekstremite kırıkları
• Kırıksız yumuşak doku veya künt travma
• Penetran travma (genellikle kapalı bölmeye kanama nedeniyle)
• Damar yaralanması
• Venipunktür veya arteriyel kan alımı gibi iyatrojenik prosedürler
• Uzun süreli iskemi sonrası reperfüzyon
• Yanıklar
• Yanık yaralanmasına bağlı ödem
• Derin kas hasarı ve ödemle ilişkili elektrik yanıkları
• Sistemik inflamasyon ve sıvı resüsitasyonu
• Hayvan ve böcek ısırıkları (örneğin yılan ısırığı)
• İntravenöz sıvı ekstravazasyonu (özellikle intravenöz kontrast madde gibi hipertonik sıvılar veya intraoperatif sıvı ekstravazasyonu, özellikle kol pozisyonunun ekstremitenin kolay görülmesine izin vermediği hastalarda ve infüzyon pompaları kullanıldığında)
• Enfeksiyon
• Kanama bozuklukları (hemofili gibi pıhtılaşma bozuklukları)
• Antikoagülasyon tedavisi
Dış Yaralanmalar
• Basınçlı alçılar veya pansumanlar
• Yanık eskar (çevresel elastik olmayan eskar)
• Ezilme yaralanması
• Özellikle aşırı dozda ilaç veya alkol alımını takiben veya koma, nöbet veya hipoglisemik dönemden kaynaklanan uyuşuk hastada uzun süre kol üzerinde yatma
• Bina çökmesi
• İntraoperatif konumlandırma (aksiller arter tıkanıklığına neden olan kötü konumlanmış aksiller veya göğüs yuvarlanması ile yüzüstü veya yanal konumlandırma; ayrıca uzun süreli litotomi pozisyonunda alt ekstremitede de görülür)
Semptomlar
▪️Ağrı: Fiziksel bulgularla orantısız olan, derin, sürekli, çoğunlukla kötü lokalize edilmiş ağrı olarak tanımlanır; genellikle analjeziklere zayıf yanıt verir. İlgili kompartmanın pasif gerilmesi ile ağrı şiddetlenir.
▪️Basınç: Etkilenen bölme(ler) sağlamdır ve sıkıştırılamaz, genellikle "kaya gibi sert" olarak tanımlanır.
▪️Paresteziler: Etkilenen bölmeyi geçen sinirlerin kutanöz dağılımında uyuşma veya “iğnelenme” hissi.
▪️Solgunluk: Genellikle soluktur ancak ekstremitede lekeli ve sıklıkla soğuk görünebilir.
▪️Felç: Geç ve güvenilmez bulgu. Kas felci ağrıya bağlı olabilir. Gerçek felç mevcut olduğunda, bu iyileşme için kötü bir prognoz göstergesidir.
▪️Nabızsızlık: Ayrıca genellikle geç bulgu ve iyileşme için kötü prognoz göstergesidir.
Tedavi
• Ağrı kontrolü için analjezikler.
• Hipotansiyon doku perfüzyonunu ve iskemi kötüleştirebileceğinden Gelişmiş Travma Yaşam Desteği (ATLS) yönetimi.
• Çevresel pansumanları, alçıları ve tüm harici basınç oluşturucuları çıkarın.
• Şişliğin çözülmesine yardımcı olmak için etkilenen ekstremite kalp seviyesinin hemen üzerinde yükseltilmelidir. Aşırı yükselme ekstremite perfüzyonunu azaltabilir.
• Bakımın standardı acil fasiyotomi ve cansız dokunun tamamen debridmanıdır. Fasiyotomilerin iskemi başlangıcından 4 ila 6 saatten daha uzun bir süre sonra yapılması büyük olasılıkla geri dönüşümsüz doku nekrozuyla sonuçlanacaktır.
• Tanıyı doğrulamak için kompartman basıncının ölçülmesi gerekli değildir ve yüksek klinik şüphe durumunda fasiyotomi geciktirilmemelidir.
• Yumuşak doku hasarını daha da azaltmak için ilişkili kırıklar dahili veya harici tespitle stabilize edilmelidir.
Dr. İlayda BAŞOĞLU
Kaynakça:Compartment Syndrome and Volkmann’s Ischemic Contracture Milan V. Stevanovic and Frances Sharpe
Green's Operative Hand Surgery, 51, 1967-1994
Fractures
Karen J. Marcdante MD, Robert M. Kliegman MD and Abigail M. Schuh MD, MMHPE
Nelson Essentials of Pediatrics, Chapter 198, 756-758
Compartment Syndrome
Kelly C. Mead MD and Manuel F. DaSilva MD
Ferri's Clinical Advisor 2024, 405.e12-405.e14