Metotreksatın anti-proliferatif dolayısıyla anti-tümör aktivitesine ek olarak, antienflamatuar ve immünmodülatör özelliğinin de olması, pek çok alanda, geniş bir terapötik endikasyon aralığında kullanılmasını sağlar. MTX yanlış uygulandığında tehlikeli olabilir. Olası en ciddi yan etki, MTX'in neden olduğu nispeten nadir ölümlerin çoğuna neden olan şiddetli miyelosüpresyondur. Diğer yan etkiler arasında kemik iliği baskılanması, karaciğer fibrozisi, pnömoni, homeopati yer almaktadır .   Karaciğer Toksisitesi MTX siroz ve hepatite neden olabilen hepatotoksik bir ilaçtır. <1.5 g'lık kümülatif dozlarda siroz çok nadirdir. MTX'in hepatotoksisiteyi nasıl indüklediği henüz belirlenmemiştir; ancak ilacın hücresel yollarıyla bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, hepatotoksisite nadir olmakla birlikte, ailede kalıtsal karaciğer yetmezliği öyküsü, alkol alımı öyküsü, diyabet, folat takviyesi eksikliği, yüksek dozda hepatotoksik kimyasal ajanlara maruz kalma ve dislipidemi gibi belirli risk faktörleriyle daha da kötüleşebilir.   Böbrek Toksisitesi MTX böbrek tübülleri üzerinde doğrudan toksik etkiye sahiptir. MTX'in neden olduğu renal tübüler genişleme; böbrek yetmezliğine neden olmaktadır . Böbrek yetmezliği gelişimini tahmin etmek için, MTX tedavisi başlar başlamaz plazma ve serum kreatinin MTX düzeylerinin düzenli olarak izlenmesi önemlidir.   Hematolojik Toksisitesi MTX ile tedavi edilen hastalarda miyelosupresyon, lökopeni, nötropeni ve megaloblastik anemi dahil olmak üzere hematolojik hasar görülebilir. Pansitopeni MTX toksisiteleri arasındadır ve tedavi sırasında beklenmedik bir şekilde ortaya çıkabileceğinden önlenmesi zordur. Yaş, enfeksiyonlar, folik asit eksikliği, hipoalbüminemi ve birlikte kullanılan ilaçlar dikkate alınması gereken konulardır. MTX aynı zamanda immünsüpresif etkileri sebebiyle enfeksiyon sıklığını arttırmakta ve var olan enfeksiyon hastalığının şiddeti de artmaktadır.   Dermatolojik Toksisitesi MTX, sedef hastalığını tedavi etmek için kullanılan anti-inflamatuar bir ilaçtır. Düşük dozlar, uygun doz programı ve kılavuzlara bağlılık göz önüne alındığında toksisitesi nadirdir. Eritematöz, maküler, kaşıntılı ve boyun ve gövdeyle sınırlı olan spesifik olmayan morbiliform ilaç döküntüleri gibi dermatolojik yan etkileri vardır. Aşırı kullanımda fotoreaktivasyona ve ciltte hiperpigmentasyona neden olabilir.   Gastrointestinal Yan Etkileri MTX kullanımında dozu sınırlayan ana konu gastrointestinal toksisitedir. Sindirim sisteminin tamamını etkileyebilir ve sıklıkla bulantı, mide ağrısı ve kramplarla birlikte görülür. Bu semptomlar sıklıkla malabsorbsiyona, kilo kaybına ve ilaçların kesilmesine neden olur. Bazı bireylerde ağızda mukokutanöz ülserlere neden olabilir.   MTX toksisitesinin yönetimi Potansiyel MTX zehirlenmesi semptomları ve belirtileri sergileyen hastalar yoğun bakım ortamında hastaneye yatırılmalıdır. MTX tedavisine başlamadan önce yaşanabilir bir gebelikten kaçınılmalı, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri ile karaciğer enzimlerinin yanı sıra tam kan sayımı da yapılmalıdır. MTX'e başladıktan yedi gün sonra ve sonraki dozaj artışlarından sonra tam kan sayımı yapılmalıdır. İlk birkaç ay boyunca her iki ila dört haftada bir kan sayımları kontrol edilmelidir. Şiddetli MTX toksisitesinin tedavisinin üç ana hedefi vardır: MTX'in kan dolaşımından temizlenmesi, folinik asit tedavisi ve organ tedavisi.       Dr. Umut KELEŞ       KAYNAKÇA: https://acilci.net/metotreksat-toksisitesi/ Overview of Methotrexate Toxicity: A Comprehensive Literature Review, Alexander Muacevic and John R Adler, 2022, NIH METHOTREXATE TOXICITY: WHAT’S IN A NAME?, Warren R. Heymann, 2017, American Academy of Dermatology Association