SARILIK

Sarılık, kan dolaşımında aşırı miktarda bilirubinin neden olduğu sklera, cilt ve mukoza zarlarında sarımsı bir renk değişikliğidir. Erişkinlerde klinik olarak saptanabilen sarılık, serum bilirubininin 2,5 ila 3 mg/dl olmasıdır

1. Sağlıklı yetişkinler günde vücut ağırlığının kilogramı başına yaklaşık 4 mg bilirubin üretir. Bilirubinin %70 ila 90'ı, başta dalak, karaciğer ve kemik iliği olmak üzere retiküloendotelyal sistemin mononükleer fagositik hücreleri tarafından tutulan ve yok edilen eritrositlerdeki hemoglobinden türetilir. 

2. Tanısal yaklaşım öykü, fizik muayene ve laboratuvar çalışmaları (toplam ve direkt bilirubin, ALT, AST, alkalin fosfataz düzeylerinin ölçümü, ve PT) ilk ayırıcı tanıyı formüle etmek için kullanılır. Karaciğer hastalığı ile safra yolu tıkanıklığını ayırt edebilme yeteneği ilk değerlendirmenin ana hedefidir

3. Hiperbilirubinemi üç nedene bağlı ortaya çıkabilir: aşırı üretim, yetersiz selüler işleme ve bilirubinin atılımında azalma. Bu ayrım prehepatik, hepatik ve posthepatik şeklinde de yapılabilir. Prehepatik sarılık bilirubin metabolizmasındaki defektler dahil karaciğerin konjugasyon kapasitesini aşan tüm hemoliz durumlarında görülür. Hepatik sarılığın en önemli sebepleri ise viral enfeksiyon, toksinler ve alkoldür. Hepatositler öldükçe karaciğerin konjugasyon yeteneği bozulur ve indirekt bilirubinin kandaki düzeyi artar.

4. Posthepatik sarılık ise konjuge bilirubinin atılımına engel olan bir obstrüksiyona bağlı ortaya akar. Tipik nedenler pankreatik tümörler ve ana safra kanalını tıkayan safra taşlarıdır. Hastanın acile başvurusundaki ana şikâyetinin sarılık, bulantı, kusma, ishal, sağ üst kadran ağrısı veya epigastrik ağrı, kaşıntı, anormal morluk veya kanama veya mental durum defigidigi olmast karaciger hastalığını aka getirmelidir.

5. Yaşa ve cinsiyete göre sarılığın yaygın nedenleri:  

• Genç yetişkinlik (her iki cinsiyet için): Viral hepatit, Gilbert hastalığı

• Orta yetişkinlik (her iki cinsiyet için): İlaca bağlı hepatit ve siroz

• Orta yaşlı ve yaşlı erkekler: Alkolik karaciğer hastalığı, pankreas kanseri, hepatom, primer hemokromatoz

• Kadınlar: Primer biliyer siroz, kronik aktif hepatit, koledokolitiazis, safra kesesi karsinomu[vi]

Karaciğer hastalığının değerlendirilmesiyle ilgili tarihi ayrıntılar arasında alkol tüketiminin miktarının belirlenmesi, tamamlayıcı ve alternatif takviyeleri içeren ilaçların kullanımı, enjeksiyonla ilaç kullanımı, önceki hepatobiliyer cerrahi ve ailede karaciğer hastalığı öyküsü yer alır. [vii] Karaciğer hastalığından şüphelenilen hastada sistem sorgulamasa ilgili belirti ve bulgular ortaya çıkarabilir. Kolestaz, beyaz (akolik) gaytaya ve çay rengi idrara yol açar. Diska varis veya diğer GIS kanamaya bağlı siyah ve kanlı olabilir. Hastalar artmış bilirubin düzeyine bağlı deri ve skleralarında sarılık fark edebiliriler. Asit karin çevresinde artışa ve nefes darlığına, portal hipertansiyon ise genel halsizlik, ensefalopatiye bağlı uyku hali ve alt ekstremite ödemine yol açabilir. Bas dönmesi ve güz kararması renal sodyum ve su atılmandaki bozukluklarsa ve damar içi sıvı kaybını akla getirir. US ve BT karaciğer hastalıkların ilk değerlendirilmesinde kullanılır. Yatak başı US ile asit saptanabilir ve US eşliğinde parasentez yapılabilir. Doppler US ise portal ven ve hepatik ven trombozunu tespit etmede ilk seçilecek tetkiktir. US ve batin BT karaciğerin enfeksiyon, vasküler veya kanserojen lezyonlarına tespit etmede kullanılabilir. Karaciğer hastalığı ve bilinç değişikliği olan hastalarda intrakranial kanamayı ayırt etmek için beyin BT kullanılır.[viii] TEDAVİ Sarılığın altında yatan nedene ve hastanın klinik stabilitesine bağlıdır. Genellikle obstrüktif nedenler cerrahi tedavi gerektirirken, obstrüktif olmayan nedenler medikal tedavi gerektirir.

KRONİK TEDAVİ: Semptomatik kaşıntı, bilirubin bağlanması için kolestiraminle veya kaşıntı refleksini azaltmak için antihistaminiklerle tedavi edilebilir. Ursodiol, primer biliyer sirozu tedavi etmek ve safra taşının önlenmesi/çözülmesi için kullanılabilir.

AKUT TEDAVİ : Semptomların tıbbi tedavisini analjezi, intravenöz (IV) sıvılar, koagülopatilerin düzeltilmesi ve antibiyotiklerin değerlendirilmesi ile başlatın. Asetaminofen doz aşımında N -Asetilsistein verilebilir. [ix]                

Dr. Simge DEMİR