SITMA:
Sıtmaya, tümü enfekte anofel sivrisineklerinin ısırıklarıyla bulaşan, Plasmodium cinsinin protozoan parazitlerinin neden olduğu enfeksiyon neden olur. Plasmodium parazitinin beş farklı türünün (P.falciparum, P.vivax, P.ovale, P.malariae, P.knowlesi) neden olduğu bir hastalıktır.
Tipik olarak çok sayıda eritrositin parazitlerle enfekte olduğu akut ateşli bir hastalıkla karakterize edilir ve tekrarlayan ateş ve titreme atakları ile seyreder. Ciddi organ fonksiyon bozukluklarının akut gelişimi ile birlikte P. falciparum ve P. vivax en büyük tehdidi oluşturmaktadır. Kronik ve tekrarlanan enfeksiyon ciddi anemiye yol açar.[i]
KLİNİK ÖZELLİKLER
Sıtma; kuluçka süresi ortalama 7 gün olan akut ateşli bir hastalıktır. Semptomlar endemik bölgeye gidildikten en erken 7 gün sonra (genellikle 7-30 gün içinde) görülmekle beraber, endemik bölgeden ayrıldıktan birkaç ay (nadiren 1 yıla kadar ) sonrasında da görülebilir. Bu yüzden, muhtemel bir sinek ısırığını takip eden ilk 1 hafta içindeki ateşli hastalık büyük olasılıkla sıtma değildir.
Sıtma hastalığı;
- Ateş,
- Titreme,
- Terleme
- Baş ağrısı,
- Bulantı,
- Kusma,
- Kas ağrısı,
- Halsizlik, gibi grip benzeri belirtilerle karakterizedir.
- Sıtmanın endemik olduğu bölgelerde altın standart tanı yöntemi kalın kan yaymasıdır. Bu işlemde bir damla kan bir slayt üzerinde kurutulur ve parazitler Giemsa ile boyanır. Yüksek endemik bölgelerde kalın yaymalar standart tanı aracı iken, sıtmanın yaygın olmadığı ve laboratuvar personelinin birden fazla mikroskobik alanı incelemek için yeterli zamana sahip olduğu yerlerde ince yaymalar tercih edilir. Kalın damla ile parazit varlığı araştırılırken, ince yayma ile enfeksiyona neden olan tür belirlenir.
- Eğer ilk kan örneğinde parazit saptanmadıysa ve klinik şüphe veya semptomlar devam ediyorsa, 12-24 saat aralıklarla 2-3 kez yeni kan örneği alınarak inceleme tekrar edilmelidir. [ii]
- İntravenöz Artesunat, dünya çapında herhangi bir Plasmodium türünün neden olduğu şiddetli sıtmanın birinci basamak tedavisidir. Bebekler, emziren kadınlar ve tüm trimesterlerdeki hamile kadınlar da dahil olmak üzere şiddetli sıtması olan tüm yetişkinler ve çocuklar, oral ilaç tolere edilinceye kadar en az 24 saat boyunca intravenöz artesunat almalıdır.
- Kinin, özellikle infüzyon yerine hızlı enjeksiyon olarak verildiğinde, hipoglisemi, hiperinsülinemi, kardiyotoksisite ve hipotansiyon gibi daha fazla olumsuz ilaç etkisine sahiptir.
- Artemether, muhtemelen düzensiz intramüsküler emiliminden dolayı, artesunattan daha küçük bir hayatta kalma faydası gösterdi. Ağız yoluyla ilaç alamayan 6 yaşından küçük ağır hasta çocuklara sevk öncesi rektal formüle edilmiş artesunat verilmesi mortaliteyi azaltabilir. [iii]
- Erken tanı ve uygun tedavi hayat kurtarabilir. Özellikle falciparum sıtması, eğer tedavi 24 saatten fazla gecikirse ölüme yol açabilir.
- Sıtma teşhisi konulmuş hastaların tedavisinde hastalığın durumuna göre çeşitli sıtma ilaçları uygulanmaktadır. Sıtma aşı çalışmaları uzun zamandan beri devam etmekte olup, şu ana kadar sadece belli bölgelerde 2 yaş altı çocuklarda %40 etkili olan bir aşı geliştirilmiştir. [iv]